— Калі ты, Джоні, ня ўстанеш, я ня дам габе есьці.
Гэтая просьба ані не патурбавала хлопчыка. Ён спаў, як і раней. Хлопчык бесьсьвядома скамячыў кулакі, і пачаў махаць імі ў паветры. Гэтыя кулакі сыпаліся на матку, якая прывыкла ўжо да такіх сцэнаў; яна спрытна ўхілялася ад удараў і ўсё штурхала хлопчыка ў плячо.
— Адступіся ты, дай паспаць!
Гэта быў хваравіты сонны крык; сьцішаючыся, ён пераходзіў у жаласны лямант — лямант жывёліны, якую катуюць.
Матка не зьвяртала на гэта жаднай ўвагі. Гэта была жанчына з сумным выразам вачэй і змораным пакутным тварам. Яе ані ня дзівіла такая сцэна, бо яна адбывалася штодзенна. Матка пачала сьцягваць з яго коўдру, і хлопчык, пакінуўшы размахваць кулакамі, з усяе сілы адчайна ўчапіўся за коўдру. Матка шмарганула коўдру як толькі магла, і Джоні мусіў здацца. Ён падняўся і стаў на падлогу нагамі. У тую-ж хвіліну матка схапіла яго за плечы і моцна штурханула. Джоні расплюшчыў вочы.
— Устаю, — сказаў ён.
Матка схапіла лямпу і зараз-жа вышла ў кухню.
— Барджэй, — напомніла яна яму.
Джоні пачаў адзявацца, хоць у спальні было зусім цёмна, а калі адзеўся, дык пашоў у кухню мыцца. Мыла было запэцкана і ня мылілася. Ён кінуў мыла, паплюхаўся халоднай вадою і выцерся мокрым, брудным, падраным ручніком.
— Ты-б хоць раз добра ўмыўся, — заўважыла з дакорам яго маці.
Джоні нічога не адказаў.
Матка зьняла з кацялка пабітую накрыўку і наліла два кубкі кавы.
Ён насьпех глытаў хлеб, запіваючы гарачаю мутнаю вадою. Джоні з увагаю пазіраў на матку, як-бы пытаючыся, што будзе яшчэ. Матка зараз-жа заўважыла гэта.
— Ну, ня будзь сьвіньнёю, Джоні,—сказала яна. — Ты зьеў сваю долю. Твае браты і сёстры меншыя за цябе.
Ён нічога не адказаў на гэтую вымову, дапіў сваю каву, выцер рот рукою і хацеў устаць.
— Пачакай крыху, — сьпяшалася сказаць маці.—Я думаю, што можна адрэзаць табе яшчэ лустачку хлеба, зусім тоненькую.
Пры гэтым яна схітравала. Прыкідаючыся, што рэжа для сына лустачку хлеба, яна падала яму адну з двух адрэзаных для сябе лустачак, і пераліла каву з свайго кубка ў яго.
Цягучы і зычны сьвісток прымусіў іх абоіх усхапіцца на ногі. Яна зірнула на будзільнік, што стаяў на паліцы. Стрэлкі паказвалі палавіну шостай. Увесь фабрычны люд ужо прачнуўся. Яна накінула на плечы шаль.
— Трэба бегчы, — сказала яна, тушачы агонь на камінку.
Яны вобмацкам сышлі па ўсходках уніз і вышлі з дому. На дварэ было ясна і холадна, і Джоні скалануўся ад сьзежага паветра. Зоркі яшчэ ярка сьвяцілі на небе, і ўвесь горад быў абхінуты цемраю ночы.
Яны прайшлі хвілін з пятнаццаць моўчкі, а потым матка завярнула направа.
— Не спазьніся, — былі яе апошнія словы.
Ён нічога не адказаў і спакойна ішоў сабе далей. У раёне фабрык усе вароты былі адамкнёныя і ён зараз-жа зьмяшаўся з натоўпам, які папацёмку сьпешна валіў наперад. Калі Джоні падыходзіў да дзьвярэй свае фабрыкі, зноў пачуўся сьвісток. Ён зірнуў на ўсход. Над стрэхамі будынкаў пачынала ледзь-ледь прыметна сьвітаць. Толькі ў гэты міг ён і бачыў день, і зараз-жа хаваўся ад яго ў цёмных норах фабрыкі.
Ён заняў сваё месца ў адным з доўгіх радоў за машынамі. Перад ім, над ларам, які быў напакаваны маленькімі шпулькамі, борзда вярцеліся вялікія шпулі. На іх ён наматваў джутавыя ніткі з маленькіх шпулек. Работа была простая. Усё, што ад яго патрабавалася — гэта хуткасьць. Маленькія шпулькі зматваліся так скора, і там было так многа вялікіх шпуляў, якія наматваліся, што ня было ні мінуты вольнага часу.
Ён працаваў як машына. Калі маленькая шпулька зматвалася, ён леваю рукою спыняў вялікую шпулю і спрытна лавіў канец ніткі, а праваю рукою хапаў вольны канец ніткі з другой маленькай шпулькі. Як маланка мільгацелі яго пальцы, калі ён зьвязваў ніткі вузлом і пускаў вялікую шпулю. Вузлы вязаць — была самая трудная работа.
Некаторыя хлопчыкі хітравалі, і ў іх машыны часта доўга стаялі, бо яны не зьмянялі зматаных шпулек новымі. Каб сачыць за такімі хлопчыкамі, меўся наглядчык. Ён злавіў аднаго разу суседа Джоні і накруціў яму вушы.
— Паглядзі на Джоні, чаму ты ня робіш так, як ён? — запытаўся ўзлаваны наглядчык.
Джоні гэтая хвальба зусім не закранула. Ён ведаў, што быў шчырым работнікам. Яму так часта казалі гэта. І з шчырага работніка ён ператварыўся ў шчырую машьту. Калі работа выходзіла з яго рук кепскаю, гэта здаралася па тэй-жа прычыне, што і ў машыны, — быў сапсуты матэрыял. Для яго гэтак-жа нельга было памыліцца, як для цьвікавай машыны, калі яна дагледжана, нельга выкінуць няправільна зроблены цьвік.
І ў гэтым ня было нічога дзіўнага. Ён пастаянна, праз ўсё сваё жыцьцё, меў справу з машынамі. Машыны былі для яго траха што роднымі, ён вырас і выгадаваўся пры іх. Дванаццаць год таму назад нагэтай самай фабрыцы, у ткацкай, адбылося адно здарэньне, якое крыху занепакоіла рабочых. Матцы Джоні зрабілася нядобра. Яе палажылі на падлогу сярод шумлівых машын. Прымусілі двух пажылых кабет пакінуць свае варштаты і падысьці да яе. Тут-жа быў і наглядчык. Праз некалькі хвілін у ткацкай прыбавілася адно стварэньне.
Гэта быў Джоні, які нарадзіўся пад стук і грукат ткацкіх машын, і ўжо з першай хвіліны свайго жыцьця ўдыхаў у сябе цёплае вільготнае папетра, напоўненае пылам і кавалкамі кудзелі. Ён зараз-жа пачаў кашляць, стараючыся ачысьціць свае лёгкія ад пылу, таму ён і кашляў з таго часу.
Хлопчык, што працаваў поплеч з Джоні, усхліпваў і моцна соп. На тварыку яго сьвяцілася крыўда і злосьць на наглядчыка, які ня спускаў з яго злога вока, але затое шпулі наматваліся акуратна. Хлопчык як мог праклінаў гэтыя агорклыя для яго шпулькі.
У адзінаццаць гадзін усе раптам заварушыліся.
Аднаногі хлопчык, што працаваў насупраць Джоні, скора скокнуў у пустую каляску для шпулек. Ён зьнік у калясцы разам з мыліцаю. Увашоў кіраўнік фабрыкі, а з ім добра адзеты малады чалавек. Гэта быў «інспэктар».
Ён праходзіў каля хлопчыкаў, пільна ўглядаўся на іх і часамі спыняўся ды аб чым-небудзь пытаўся. Пры запытаньнях ён павінен быў крычаць з усяе сілы, пры гэтым твар яго сьмешна моршчыўся ад таго, што інспэктар стараўся, каб яго пачулі. Ён спыніўся каля Джоні, акінуў яго вокам і хапіў за руку ды адцягнуў ад машыны, але зараз-жа са зьдзіўленьнем выпусьціў яго руку.
— Худаваты, — сказаў кіраўнік, усьміхаючыся.
— Як саломінка, — пачуўся адказ. — Зірнеце на яго ногі. У хлопчыка рахіт[1]. У яго, як відаць з усяго, можа быць падучая хвароба альбо сухоты.
Джоні слухаў, але нічога не разумеў. Яго ані ня цікавіла тое, што некалі з ім будзе. Джоні баяўся, што інспэктар можа натварыць для яго бяды.
— Слухай, хлопчык, толькі мне хацелася-б, каб ты адказаў праўду, — крыкнуў інспэктар, блізка нагінаючыся да вуха хлопчыка. — Колькі табе гадоў.
— Чатырнаццаць, — зманіў Джоні.
— Па выгляду яму ня менш шаснаццаці,—заўважыў кіраўнік фабрыкі.
— Або шэсьцьдзесят, — паправіў інспэктар.
Яны пашлі далей, а Джоні вярнуўся да сваіх шпулек, рады, што бяда мінулася. Але аднаногі хлопчык быў не такі шчасьлівы. Ад дасьціпных вачэй інспэктара нікуды не схаваешся. Губы беднага хлопчыка дрыжалі, а твар пакрывіўся так, нібы ў чалавека, на якога раптам навалілася вялікая непераможная бяда. Наглядчык зьдзівіўся, нібы ўпяршыню ўбачыў хлопчыка; кіраўнік таксама застаўся гэтым вельмі нездаволены.
— Я ведаю яго, — сказаў інспэктар. — Яму дванаццаць гадоў. Я прагнаў яго з трох фабрык за год. Гэта ўжо чацьвертая.
Ён загаварыў да аднаногага хлопчыка:
— Ты даў мне слова, што будзеш хадзіць у школу.
Хлопчык-калека расплакаўся.
— Зьмілуйцеся, пане інспэктар, у нас памерла двое дзяцей і мы вельмі бедныя.
— А чаму ты гэтак кашляеш, — запытаўся ў яго інспэктар, нібы вінавацячы яго за якія ўчынкі.
I хлопчык-калека, як-бы стараючыся давесьці, што ён невінаваты, адказваў:
— Гэта так сабе. Я прамёрз на мінулым тыдні, пане інспэктар, вось і ўсё.
Нарэшце аднаногі хлопчык усе-ж вышаў з фабрыкі разам з інспэктарам і затурбаваным кіраўніком. Пасьля гэтага зноў пачалася аднастайная работа. Мінула доўгая раніца і яшчэ больш доўгі час пасьля абеду, і сьвісток прасьвістаў аб сканчэньні работы. Змрок ужо агарнуў зямлю, калі Джоні ішоў з фабрыкі.
На вячэру зьбіралася ўся сям’я, — гэта была пара, калі Джоні адзін раз на дзень сустракаўся з сваімі малодшымі братамі і сёстрамі. Ён ня мог цярпець іх шумнай вясёлай маладосьці. Яго дзіцячыя гады засталіся далёка ў мінулым. Ён быў падобны на сярдзітага дзеда, якому страшна дакучалі жарты моладзі. Кончыўшы вячэраць, Джоні адсунуў крэсла і ўстаў. З хвіліну ён думаў, куды яму пайсьці: спаць ці на двор, і, нарэшце, вышаў на двор. Ён сеў на ніжняй прыступцы ганку, высунуў калені, выцягнуў наперад свае вузкія плечы, паставіў локці на калені і падпёр бараду рукамі.
Седзячы так, ён нічога ня думаў. Ён проста адпачываў. Яго браты і сёстры вышлі ўсьлед за ім і разам з іншымі дзяцьмі шумна гулялі недалёка ад яго. Яны ведалі, што Джоні сярдзіты і сумны, і, каб падражніцца з ім, падбягалі да яго і жартаўліва сьпявалі розныя песенькі.
Яго брат Уіль, якому нядаўна мінула дзесяць год, быў павадыром гэтай шумлівай грамады. Спачатку Джоні кляў іх, а потым парашыў, што ня варта аддаваць гэтаму ўвагі і супакоіўся. Джоні было крыўдна, што Уіль, заместа пашаны да яго, як да старэншага, адважваўся жартаваць з яго. У тыя гады, калі Джоні цікавілі яшчэ цацкі і забавы, большую частку вольнага часу ён мусіў траціць на догляд за маленькім Уілем. Іх маці, як і цяпер, працавала на фабрыцы і ня бывала дома цэлы дзень, і Джоні прыходзілася замяняць яму і матку і бацьку. Клопаты Джоні, як відаць, пашлі на карысьць брату. Уіль быў дужы, такога-ж росту, як яго старэйшы брат, і нават таўсьцейшы за яго. Такія-ж розьніца была ў іх і па натурах. Джоні выглядаў прыніжаным, заняволеным, а ў яго меншага брата так і рваліся з нутра сьвежыя маладыя сілы.
Хлапчукі ўсё не пакідалі дражніцца. Уіль, скачучы, прысядаў і высоўваў язык,
Нарэшце, Джоні ня вытрымаў, ён моцна штурхануў Уіля, зьбіў яго з ног, а потым схапіў і штурхнуў тварам у гразь.
Усе дзеці перапалохаліся і закрычалі.
На крык выбегла маці.
— Чаго ён чэпіцца да мяне, — адказаў на яе папрокі Джоні.—Хіба ён ня бачыць, што я змарыўся.
— Я такі-ж вялікі, як і ты, — злосна сказаў Уіль, заплаканы твар якога быў запэцканы гразёю і крывёю. — Я цяпер такі-ж як і ты, а вырасту яшчэ большым, пакажу табе… вось убачыш, што я жыў ня буду, калі не адплачу табе…
— Ты павінен хадзіць на работу, калі ты такі вялікі,—прамармытаў Джоні.—Гэта будзе справядліва. Ты павінен працаваць.
— Але-ж ён яшчэ вельмі малады, — адказала маці.—Ён яшчэ зусім маленькі хлопчык.
— Я быў меншым і маладзеншым за яго, калі пачаў хадзіць на работу…
Джоні хацеў быў сказаць яшчэ некалькі слоў пра несправядлівасьць да яго, але перадумаў і, адвярнуўшыся са злосьцю, пашоў дахаты. Дзьверы яго пакою засталіся адчыненымі для таго, каб праз іх праходзіла цяпло з кухні. Калі ён разьдзяваўся папацёмку, дык чуў, як маці гаварыла з суседкаю, што прышла да яе.
— Ня ведаю, што сталася з Джоні,—пачуў ён голас з кухні.—Ён раней ніколі ня быў такім. Ён быў надзіва цярплівы… Але ўсё-ж ён добры хлопчык, — сьпяшалася нібы апраўдаць сябе матка. — Ён працуе шчыра і потым ён вельмі зарана пачаў працаваць. Але я ў гэтым не вінавата. Я раблю ўсё, што магу.
З кухні Джоні пачуў плач маткі і прамармытаў сам сабе, плюшчачы вочы: «Так, я ўсё сваё жыцьцё працаваў шчыра». На другі дзень Джоні зноў змагаўся з маткаю, калі япа будзіла. Потым мізэрнае сьнеданьне, хада папацёмку і слабы прамень сьвятла з-за стрэхаў будынкаў, калі ён уваходзіў праз контрольныя дзьверы на фабрыку. Так міналі дні за днямі, і ўсе яны былі падобнымі адзін да аднаго.
Але ўсё-ткі здараліся і зьмены ў такім жыцьці,—гэта, калі ён мяняў адну работу на другую, або калі быў хворы. Калі Джоні было шэсьць гадоў, ён ужо замяняў бацьку і матку для Уіля і другіх меншых дзяцей. З сямі год ён пачаў хадзіць на джутавую фабрыку матаць шпулькі. Калі яму мінула восем год, ён перайшоў працаваць на другую фабрыку. Тут Джоні зарабляў па два даляры на тыдзень, а два даляры гэта столькі, колькі трэба мець, каб не памерці з голаду.
Але калі яму было дзесяць год, ён страціў работу: прычынай гэтаму была шнарлятына. Калі ён ачуняў, дык знайшоў сабе работу на гуце. Плацілі тут крыху лепш і работа патрабавала спрыту. Гэта была зьдзельная работа і чым лепш ён рабіў, тым больш зарабляў.
Работа была вельмі простая: трэба была прывязваць коркі да шкляных пузыркоў. На папружцы ўяго вісеў жмуцік для вязкі. Ён клаў пузыркі на падлогу каля яго так, каб можна было працаваць абедзьвюма рукамі.
Седзячы, сагнуўшыся, над пузыркамі і перагінаючыся цераз калені так, што яго вузкія плечы выдаваліся ўперад, ён працаваў па дзесяць гадзін на дзень, не разгінаючы сьпіны. Гэта было вельмі шкодна для лёгкіх, але затое ён пасьпяваў зрабіць трыста тузінаў пузышкоў за дзень.
Кіраўнік фабрыкі ганарыўся ім і ўсім стараўся паказаць яго. За дзесяць гадзін трыста пузыркоў праходзіла праз яго рукі. Джоні працаваў гэтак-жа скора і дакладна, як машына. Ад такой працы ён стаў нэрвовым, назат у сьне пачаў калаціцца і шавяліць пальцамі; твар яго зьбялеў і кашаль павялічыўся. Потым дастаў запаленьне лёгкіх, і страціў работу ў гуце.
Ачуняўшы, Джоні вярнуўся на джутавую фабрыку. З таго часу нічога ўжо не мянялася, і на другі дзень пачыналася ўсё тое-ж самае, што было ўчора.
Джоні вельмі рана стаў дарослым. З сямі гадоў, калі ён атрымаў першую плату за работу, пачалося яго юнацтва. У ім абудзілася жаданьне быць самастойным, і цяпер ён глядзеў на матку ўжо іншымі вачыма. Ён абыходзіўся з маткаю скарэй за ўсё як роўны. Мужчынская сталасьць выявілася ў Джоні, калі яму мінула адзінаццаць год, калі ён залічыўся на шасьцімесячную працу ў начную зьмену.
Тады адбыліся розныя вялікія здарэньні ў жыцьці Джоні. Адным з гэтых здарэньняў быў дзень, калі матка купіла некалькі сьліў. Другое— гэта, калі маці згатавала малочную яешню. Гэта былі сапраўды вялікія здарэньні. Ён ахвотна ўспамінаў пра іх. І ў час абодвых здарэньняў маці апавядала пра адну дзіўную страву, якую яна марыла як-небудзь зрабіць, — «гэта плывучы востраў», як яна казала — «лепш, чым малочная яешня».
Потым пасьля гэтага некалькі гадоў Джоні марыў аб тым, калі ён будзе сядзець за сталом, а перад ім будзе стаяць «плывучы востраў».
Аднаго разу Джоні знайшоў на дарозе срэбны квартар[2]. Гэта таксама было вялікае здарэньне ў яго жыцьці. Ён ведаў, што яму трэба было-б зрабіць з гэтымі грашыма. Дома, звычайна, не хапала на яду, і ён павінен быў прынесьці дахаты сваю знаходку. Але Джоні ніколі ня траціў на сябе грсшы, а яму так моцна жадалася салодкага. І ён парашыў патраціць квартар на салодкае.
Успамінаючы мінулае, Джоні заўсёды лічыў гэта здарэньне вялікім праступкам, які ён зрабіў за сваё жыцьцё, і пры гэтым ён заўсёды дакараў сябе за такі ўчынак. Гэта была цёмная пляма ў яго жыцьці. Джоні быў нездаволены тым, што так патраціў той квартар, ён мог-бы зрабіць лепш. Успамінаючы мінулае, ён тысячу разоў траціў свай квартар і кожны раз усё лепш і карысьней.
Калі Джоні мінула чатырнаццаць гадоў, ён перашоў на работу да крухмальніка. А на шаснаццатым годзе свайго нараджэньня ён адсьвяткаваў тым, што перайшоў у ткацкую і атрымаў варштат. Тут ён працаваў зьдзельна і добра спраўляўся з работаю.
Да канца другога году працы Джоні вырабляў ужо больш, чым самы лепшы з ткачоў, і ўдвая больш, чым звычайны работнік. Аднак, і гэтага заработку не хапала на пражытак. Дзеці вырасьлі і хадзілі ўжо ў школу, а падручнікі каштавалі многа грошаў. Апрача таго, чым скарэй ён працаваў, тым скарэй расьлі цэны на ўсё. Нават плата за кватэру павялічылася, хоць дом разбураўся без рамонту.
Джоні крыху падрос і цяпер здаваўся яшчэ худзейшым, чым раней. Ён стаў таксама больш неспакойным. Ад нэрвовасьці ў яго павялічылася задумённасьць і нястрымнасьць. Дзеці цяпер з горкай практыкі ведалі, як нявыгодна з ім сварыцца і дражніцца.
Для Джоні ня было радасьці ў жыцьці. Ён ніколі ня бачыў, як міналі дні. Ён быў рабочай жывёлай.
Аднаго разу вясною Джоні вярнуўся ўвечары з работы. Ён быў як ніколі змораны і слабы. Ён ваўчком сеў за стол і пачаў моўчкі есьці тое, што было пастаўлена. Дзеці затое былі надзіва вясёлымі, яны з ахвотаю елі, аблізваючы губы, але Джоні нібы і ня бачыў гэтага.
— Ці ведаеш ты, што ясі? — запыталася, нарэшце, у яго пакрыўджаная матка.
Джоні ляніва зірнуў на страву, што стаяла перад ім, а потым на матку.
— «Плывучы востраў», — сьпяшалася заявіць маці.
— «Плывучы востраў!» — хорам падхапілі дзеці.
— О, — сказаў Джоні.—І потым, праглынуўшы два-тры кавалкі, дадаў:—Мне нешта сёньня ня хочацца есьці. Ён палажыў ложку, адсунуў табарэтку і ледзь устаў з-за стала.
— Я думаю, што мне лепш за ўсё пайсьці спаць.
I ледзь цягнучы за сабою ногі, Джоні пашоў да пасьцелі. Разьдзявацца для яго было вельмі цяжкай, страшэннай пакутай, і ён нават заплакаў, калі кінуўся на пасьцель абуты. Ён адчуваў у руках вялікі цяжар. Паясьніца страшэнна ныла. Усе косьці нылі. I ў галаве замутнела, затрашчала, застукала, загуло мільёнамі варштатаў. На другі дзень Джоні не пашоў на фабрыку. Маці яго вышла на работу, як і звычайна, але раней патурбавалася паслаць па доктара. Доктар сказаў, што Джоні сур’ёзна захварэў на грып.
Гэта была вельмі цяжкая форма хваробы, і Джоні толькі праз тыдзень пачаў уставаць з пасьцелі і хадзіць па хаце. Загадчык ткацкай прышоў да яго ў першы-ж дзень пасьля таго, як Джоні пачаў ачуньваць.
— Гэта лепшы ткач, — сказаў загадчык яго матцы. — Яго месца застаецца незакранутым. Ён можа вярнуцца на работу праз тыдзень у панядзелак.
— Чаму-ж не падзякуеш, Джоні? — затурбавалася маці.
— Ён так моцна хварэў і яшчэ ня зусім ачуняў,—старалася яна апраўдаць Джоні псрад загадчыкам.
Джоні сядзеў сагнуўшыся і ўпарта глядзеў уніз. Ён доўга так сядзеў і пасьля таго, як пашоў загадчык. Іншы раз губы яго шавяліліся. Здавалася, ён быў заняты нейкім вылічэньнем.
На другі дзень Джоні вышаў на ганак, як толькі прыпякло сонца, і сеў на ўсходках. У яго была папера і аловак. Ён штосьці лічыў і гэта вылічэньне было для яго нялёгкім.
— Што ідзе пасьля мільёнаў? — запытаўся ён у паўдня, калі Уіль вярнуўся са школы. — І як гэта атрымаць?
Пад вечар Джоні скончыў сваю задачу. І потым кожны дзень, але ўжо без паперы і алоўка, ён выходзіў і садзіўся на ганку.
У нядзелю, седзячы на ганку, ён некалькі разоў моцна сьмяяўся. Маці напалохалася ад гэтага, бо ўжо многа гадоў яна ня чула, як ён сьмяецца.
На другі дзень яна яшчэ досьвіткамі пашла будзіць Джоні. Праз увесь тыдзень Джоні спаў, колькі хацеў, і таму лёгка прачнуўся. Ён не пярэчыў і нават ня зьбіраўся затрымаць коўдру, калі маці сьцягнула яе. Джоні ляжаў спакойна на пасьцелі і гэтак-жа спакойна сказаў:
— Дарэмна ты клапоцішся. маці.
— Ты спозьнішся, — сказала яна, думаючы, што сын так гаворыць спрасонку.
— Я прачнуўся, маці, і яшчэ раз скажу: дарэмна турбуеш мяне. Пакінь мяне. Я не хачу ўставаць.
— Дык ты-ж страціш работу! — закрычала маці.
— Я не хачу ўставаць, — сказаў ён другі раз нейкім дзіўным голасам. Маці сама не пашла на работу ў гэты дзень. Гэта была самая страшная хвароба, якую яна ведала. Яна накрыла Джоні коўдраю і паслала па доктара.
Калі прышоў доктар, Джоні спакойна спаў, але зараз-жа прачнуўся і бяз спрэчак працягнуў доктару руку, каб памацаць пульс.
— Нічога няма, — сказаў доктар. — Вялікая слабасьць, вось і ўсё. Зусім няма мяса на касьцях.
— Ён і быў такі,—сказала маці.
— Цяпер адыдзіся, маці, і дай мне выспацца.
Джоні гаварыў спакойна, роўнамерна, а потым гэтак-жа спакойна павярнуўся на бок і заснуў.
А дзесятай гадзіне ён прачнуўся і адзеўся. Ён вышаў у кухню, дзе ўбачыў сваю матку са спалоханым тварам.
— Я іду, маці, і хачу разьвітацца з табою.
— Куды? — запыталася напалоханая маці.
— Ня ведаю… Куды вочы глядзяць.
— А работа? — запыталася яна дрыжачым голасам.
— Я ніколі больш не пайду на работу.
Маці Джоні ня ведала, што рабіць.
— Што гэта з табою? — накрычала яна, стараючыся выявіць сваю строгасьць у голасе.
— Я раскажу табе, — адказаў ён, — я вельмі змарыўся. Я бесьперапынна варушуся з таго часу, як радзіўся на сьвет. Я ад гэтага вельмі змарыўся і больш не хачу варушыцца. Успомні, як я працаваў у гуце. Я звычайна прывязваў 300 тузін коркаў за день, цяпер я вылічыў, што я рабіў на дзень па 36.000 розных рухаў. За дзесяць дзён—360.000 рухаў. За месяц—1.080.000, адкінь 80.000—застанецца мільён рухаў за месяц — дванаццаць мільёнаў рухаў за год!
У ткацкай я рабіў удвая больш. Гэта складае 25 мільёнаў рухаў за год, і мне здаецца, што я знаходжуся ў рухавасьці траха ня мільён гадоў.—На гэтым тыдні я зусім не варушыўся. I мне было вельмі прыемна сядзець так цэлымі гадзінамі, нічога ня робячы. Я ніколі раней ня быў шчасьлівым. Я ніколі ня меў адпачынку. Праз увесь час я варушыўся. Ад такога жыцьця ня будзеш шчасьлівым. I я цяпер ня буду нічога рабіць. Я буду сядзець і сядзець, адпачываць і адпачываць, і потым зноў адпачываць.
— А што-ж будзе з Уілем і з дзецьмі? — запыталася заклапочаная маці.
— Але, Уіль і дзеці…—прагаварыў ён. — Я ведаю, маці, чаго ты спадзявалася Для Уіля. Ты хацела павучыць яго ў школе і зрабіць з яго бухгальтара. Але цяпер гэтага зрабіць нельга — я іду. Яму прыдзецца ісьці на работу.
— I гэта пасьля таго, як я вывела цябе на дарогу, — прагаварыла маці з плачам.
— Ты ніколі ня выводзіла мяне на дарогу, — адказаў Джоні з ласкаван журбою. — Я сам вывеў сябе, і я-ж вывеў і Уіля. Ён большы за мяне, таўсьцейшы і вышэйшы. Я думаю, што, калі я быў яшчэ малым, я кепска харчаваўся. Калі ён быў дзіцем, я ўжо працаваў і зарабляў таксама і на яго. Але гэта скончана. Я змарыўся. Цяпер я іду. Хіба ты ня скажаш мне: бывай?
Маці маўчала. Яна плакала. Джоні пастаяў крыху на парозе, потым вышаў з хаты і пашоў па вуліцы.
— Так, я ня буду нічога рабіць, — сказаў ён спакойным голасам, але рашучым тонам.
Джоні доўга гуляў па вуліцах, чаго ён раней ніколі не рабіў. Калі ён праходзіў міма джутавай фабрыкі, адтуль пачуўся слабы грукат і гул ткацкай, і ён усьміхнуўся. Гэта была спакойная, мірная ўсьмешка. У яго ня было цяпер ніякай злосьці. Ён спакойна адносіўся да ўсіх, нават да машын. У ім было толькі бязьмежнае жаданьне супакою.
Дамы і фабрыкі радзелі ўсё больш, чым бліжэй Джоні падыходзіў да акраіны гораду. Нарэшце, горад застаўся далёка ззаду, і ён пашоў па сьцежцы ўздоўж чыгункі.
Джоні падышоў да маленькай станцыі і лёг на траву пад дрэвам. Ён праляжаў там увесь дзень, наглядаючы за птушкамі і небам, якое прасьвечвалася праз густыя веткі дзерава.
Калі зьмерклася, да станцыі з грукатам падкаціўся таварны поезд. Паравоз пацягнуў вагоны па стрэлцы на другую каляю. Джоні папоўз за поездам. Ён адчыніў бакавыя дзьверы аднаго пустога вагону, сяк-так залез туды і замкнуў за сабою дзьверы. Паравоз сьвіснуў, і поезд крануўся з месца. Джоні ляжаў на падлозе ў цёмным вагоне і ўсьміхаўся.