Прадмова
Вось вам і другая кніжка, а лепей сказаць, апошняя! Не хацелася, моцна не хацелася выдаваць і гэтай. Дапраўды, час і пакінуць. Я вам скажу, што на хутары пачынаюць ужо смяяцца з мяне: вось, кажуць, здурнеў стары дзед: на старасці год цешыцца дзіцячымі забаўкамі! І праўда, даўно пара на спакой. Вы, шаноўныя чытачы, пэўна, думаеце, што я прыкідваюся толькі старым. Куды тут прыкідвацца, калі ў роце зусім зубоў няма! Цяпер, калі што мяккае трапіцца, дык буду як-небудзь жаваць, а цвёрдае — дык ні за што не адкушу. Дык вось вам ізноў кніжка! Не лайцеся толькі! Не добра лаяцца на развітанне, асабліва з тым, з каторым, бог ведае, ці хутка ўбачыцеся. У гэтай кніжцы пачуеце апавядальнікаў, усё амаль для вас незнаёмых, выключаючы хіба толькі Фаму Грыгор'евіча. А таго гарохавага паніча, што расказваў такой мудрагельнай моваю, якога многа вострасловаў і з маскоўскага народа не магло зразумець, ужо даўно няма. Пасля таго, як пасварыўся з усімі, ён і не заглядаў да нас. Так, я вам не расказваў гэтага выпадку? Паслухайце, тут раскамедыя была. Мінулы год, так неяк каля лета, ды ледзь не на самы дзень майго патрона, прыехалі да мяне ў госці (трэба вам сказаць, шаноўныя чытачы, што землякі мае, дай бог ім здароўя, не забываюць старога. Ужо ёсць пяцьдзесяты год, як я пачаў помніць свае імяніны. Каторы-ж мне дакладна год, гэтага ні я, ні старая мая вам не скажам. Мусібыць, блізка пад семдзесят. Дзіканьскі поп, айцец Харлампій, ведаў, калі я нарадзіўся; ды шкада, што пяцьдзесят год ужо, як яго няма на свеце). Вось, прыехалі да мяне госці: Захар Кірылавіч Чухапупенка, Сцяпан Іванавіч Курачка, Тарас Іванавіч Смачненькі, засядацель Харлампій Кірылавіч Хлоста; прыехаў яшчэ… вось забыўся, дапраўды, імя і прозвішча… Осіп… Осіп… Божа мой, яго ведае ўвесь Міргарад! ён яшчэ, калі гаворыць, дык заўсёды шчаўкане спачатку пальцам і падапрэцца ў бокі… Ну, бог з ім! у другі раз успамяну. Прыехаў і знаёмы вам паніч з Палтавы. Фаму Грыгор'евіча я не лічу; гэта ўжо свой чалавек. Разгаварыліся ўсе (ізноў трэба вам заўважыць, што ў нас ніколі не бывае гаворкі пра дробязі. Я заўжды люблю прыстойныя гаворкі; каб, як кажуць, разам і асалода і навучанне было), разгаварыліся пра тое, як трэба саліць яблыкі. Старая мая было пачала гаварыць, што трэба спачатку добра вымыць яблыкі, потым намачыць у квасе, а потым ужо… «Нічога з гэтага не будзе!» падхапіў палтавец, заклаўшы руку ў гарохавы кафтан свой і прайшоўшы важным крокам па пакоі: «нічога не будзе! Перш за ўсё трэба перасыпаць кануперам[44] а потым ужо…» Ну, я на вас спасылаюся, шаноўныя чытачы, скажыце сумленна, ці чулі вы калі-небудзь, каб яблыкі перасыпалі кануперам? Праўда, кладуць смародзінны ліст, нячуй-вецер, трыліснік; але каб клалі канупер… не, я не чуваў пра гэта. Ужо, здаецца, лепш за маю старую ніхто не ведае пра гэтыя справы. Ну, гаварыце-ж вы! Знарок, як добрага чалавека, адвёў я яго паціхеньку ўбок: «Слухай, Макар Назаравіч, эй, не смяшы народ! Ты чалавек не абы які: сам, як гаворыш, абедаў раз з губернатарам за адным сталом. Ну, скажаш што-небудзь падобнае там, дык цябе-ж засмяюць уее!» Што-ж бы, вы думалі, ён сказаў на гэта? — Нічога! плюнуў на падлогу, узяў шапку і вышаў. Хоць-бы развітаўся з кім, хоць-бы матнуў каму галавою, толькі чулі мы, як пад'ехала да варот цялежка са званком; сеў і паехаў. І лепей! Не трэба нам такіх гасцей! Я вам скажу, шаноўныя чытачы, што горш няма нічога на свеце, як гэтая знаць. Што яго дзядзька быў некалі камісарам, дык і нос нясе ўгару. Ды быццам камісар такі ўжо чын, што вышэй за яго няма на свеце. Дзякуй богу, ёсць і большыя за камісара. Не, не люблю я гэтае знаці. Вось вам у прыклад Фама Грыгор'евіч, здаецца, і не знатны чалавек, а зірнуць на яго: у твары нейкая важнасць ззяе, нават калі пачне нюхаць звычайную табаку, і тады адчуваеш міжвольную пашану. У царкве, калі запяе на крыласе — замілаванасць невыказная! растаў-бы, здавалася, увесь!.. А той… ну, бог з ім! ён думае, што без яго казак і абыйсціся нельга. Вось, усё-ж такі назбіралася гэтая кніжка.
Я, помніцца, абяцаў вам, што ў гэтай кніжцы будзе і мая казка. І сапраўды, хацеў быў гэта зрабіць, але ўбачыў, што для казкі мне трэба, прынамсі, тры такіх кніжкі. Думаў перш асобна надрукаваць яе, але перадумаў. Бо я-ж ведаю вас: будзеце смяяцца са старога. Не, не хачу! Бывайце! Доўга, а можа зусім, не ўбачымся. Ды што? вам-жа ўсёроўна, хоць-бы і не было мяне зусім на свеце. Міне год, другі — і ніхто з вас пасля не пашкадуе і не ўспамяне пра старога пасічніка Рудога Панька.